26 Ağustos 2012 Pazar

Sarı Gelin

Merhabalar canım kardeşim, şimdi bu derlememizde biraz dibe dalacağız.
Üzerinde derin araştırılmalar yapılmış bir konu için ben sadece sunan olacağım, cüret eden değil.
Coğrafyalar mesafelerinde, tarih zamansızlıklarında gezinip duracağız.
Pek tabiki arzu ederseniz.
Dilerseniz, yazının "Meraklısına" bölümlerini geçip yine ne üzerine Yol aldığıma ulaşabilirsiniz.
Bu çalışma merak edildiğinde açılıp okunacak, dinlenilecek arşiv niteliğinde bir derlemedir.
Varyantları o kadar fazla ki, peh ki ne peh.

Sarı Gelin; Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve İran'da popüler bir halk türküsü.
Türkü farklı dillerde farklı sözlere sahip olsa da melodisi aynıdır.
Sözlü kültürel bir miras olan bu geleneksel türkü, anonim olduğu için yazarı veya bestecisi bilinmez.

Azerbaycan

Azerbaycan Alim Qasımov

Ermenice

Pers-Farsça

Birleşsin biraz hepsi değil mi ama?




Gürcistan

kelimesizlik

kelimesizlik 2 Sabina Rakcheyeva

Azeriler gunese "sari gelin" derler.

Meraklılarına Başlangıç:

Kelimesizlik takıntılı biri olduğumdan bir şey paylaacağım Sizinle, bakalım bilmesekte tam olarak Dili, bu yazıda ne anlatılmak isteniğini kavrayabilecekmiyiz?

Turkistan newsletter 12 mart 2000 tarihli konuyla ilgili bir yaziyi sizlerle paylaşmak isterim.

“sari gelin” o, kimindir?

“sari gelin”... hansi turk gelinine unvanlanib? o yanan ashiqin vusal
hesretini hansi nazenin yaradib? bilen varmi? yeqin ki, yox. bildiyimiz
odur ki, esirlerden beri yana-yana, inleye-inleye bize yan alan bu xalq
mahnisi (turkusu) oz qanimizdan, canimizdandir. milli adet-enenemizin
saxlancidir. son gunler “sari gelin”imiz etrafinda mubahiseli situasiya
yaranib. turkiyede bir chox muqenniler bu mahnini oz repertuarina daxil
edib, muellifini de anonim olaraq gosterirler.
meshhur senetchi ibrahim erkal ise “sari gelin”in erzurum turkusu olduqunu
soyleyir. chox gozel. ancaq bizi endishelendiren odur ki, ermeniler de bu
mahnimiza sahiblenmeye chalishirlar. guya bu mahni ermeni xalq mahnisidir.
biz bu movzuya aydinliq getirmek uchun “sari gelin” deyende ilk yada dushen
akif islamzadeyle gorushduk.

akif bey ordan bashladi ki, evvela, “sari” ifadesi chox qedimden gelir. ozu
de reng menasini dashimir:

“sari - qedim turklerde kubar, ince menasinda ishledilib. bu sozle baqli
chox revayetler var. birini size danishim. bir kende qonaq gelir. gelen
qonaq hormet-izzetle qarshilanir, shenine sufre achilir. qonaq sufredeki
chorekden yedikce ”beh-beh" deyir, ne gozel tami var, bunu nece
hazirlamisiniz?" “sari buqda unundan bishirilib.” qonaqi yola salanda
elimizin adetine uyqun pay-push qoyurlar. hemen sari buqda unundan da
verirler. o buqdadan chorek bishiren qonaq gorur ki, yox, tam o tam deyil.
hachansa yolu hemen ele dushende deyir ki, apardiqim buqda unu sizde
yediyim choreyin etrini vermedi. ona cavabinda “biz sene sari buqda ununu
verdik, sari gelini ki, vermedik” deyirler. yeni elden ele tefavut var da.
bu da elimizin qadina verdiyi qiymet."
akif bey sari ile baqli chox sheylerden danishdi: “ele saratov sheheri -
qedim adi saridaq olub. deqiqdir a. ruslara kechib olub saratov”. tayfa
adlarina diqqetimizi yoneltdi - saribaxish, sariyaqub, sariarman,
saribozman. bu mahni ile baqli bir neche versiyalar var.
- anar vaxtile bele achmishdi ki, koyneyi sari, gel mene sari, bize gelen
gelin. men bu mahnini tayfa ile, yerle baqlayiram. qiz alib veribler,
mehribanchiliq, sulh yaratmaq uchun. “sari gelin”de adet-enenemiz chox
guclu shekilde verilir. “seni mene vermezler, ay nenen olsun sari gelin.”
- niye axi nenen olsun?
- eshshi, bu cavan gelindir de. bunun 14-15 yashinda qizi var. amma nene...
nene guden olar, aqbirchekdi, boyukdu. hech eshitmisen desinler, anan
olsun? elchi de birinci qadin yanina gelir. “he”ni qadindan alirlar. “seni
mene vermezler, ay nenen olsun sari gelin”. bu bizim xalq mahnilarinin
choxunda var e. “qoy gulum gelsin, ay nene.”
butun bunlardan sonra akif beyden bu mahni ile baqli bir sira meselelere
aydinliq getirmesini istedik. evvelce ordan bashladiq ki, ne uchun
turkiyede “sari gelin” erzurum turkusu kimi elan edilir?
- erzurum turkusu... bele demek, mence, o qeder de deqiq deyil. amma bu,
doqrudan da turkudur. ve turk dunyasina mexsusdur. ister azeri, ister
erzurum turku bunu xalq mahnisi kimi oxuya biler. bu, turkun ortaq malidir.
butun turklere aiddir.
- bizim bele ortaq mahnilarimiz yene varmi?
- chox. “girdim yarin baxchasina”, “aman ovchu”, “ay lachin”.
neche illerdir “sari gelin”i akif islamzadeden seve-seve dinleyirik. her
defe de sanki yenice eshidirik. done-done bu ifanin sehrine dushuruk. yaver
rzayevin “sari gelin” filminin beynelxalq festivaldan odulle qayitmasina da
ele bir o qeder sevinirik. sen deme, film anapada da, niderlandda da
muzakire edilende mahninin ermeni mahnisi olmasi barede fikirler seslenib.
ifachi bu barede danisharken deyir:
- yaxshi, men bir soz demirem. bir ermeni senetchisinin de, akif
islamzadenin de ifa etdiyi “sari gelin”i yanashi qoyaq, gorek kimindi? hech
ne yox a, ele sari gelin kelmesini achsin, izah elesin, bu turkunu verek
onlara. allaha chox shukurler olsun ki, bizim bele mahnimiz bir deyil, iki
deyil. bilsek ki, o mahni ile el chekecekler, vererik. bax, size bir fakt
deyim. ozleri yaziblar ki, dillerinde 4200-e qeder turk sozleri var. hech
bizim dilde birce dene ermeni sozu var? yox. bunlar oyrenib bashqasindan
menimsemeni. xalq reqslerimizi - “uzundere”, “kocheri”, “terekeme” ve s.
arsiz-arsiz oz milli oyun havalari kimi elan edirler. “armyanskiy narodniy
tanes ”kochari". a kishi, bir mene ach ki, “kocheri”, “uzundere” ne
demekdir ermenice.
hele o gun cavanshir quliyevle sohbet edende dedi ki, akif, bir defe
moskvada ermeni bestekari qayitdi ki, muqam bizimdir. tesevvur edin e.
cavanshir de deyib ki, yaxshi, bir soz demirem. amma subut uchun bu
instrument, bu da biz. gel chalaq, gorek kimindi? bunlar oyrenibler,
neynense adami cirnatsinlar, esebileshdirsinler. ozu de bir shey var. ola
biler ki, motsartin eserini italyan ifa etsin, almandan da yaxshi. yaxud
bir italyan operettasini alman daha yaxshi seslendirsin. ancaq ola bilmez
ki, italyan xalq mahnisini alman daha yaxshi ifa etsin. bu, mumkun olan
shey deyil. elece de bizim xalq musiqisini kimse goturub bizden yaxshi ifa
ede bilmez. ifa edek, yiqishsin dunya miqyasinda bestekarlar, qiymet
versinler gorek hansi yaxindi koke.
- akif bey, bes leyla xanim ve “deyirman” qrupunun “sari gelin”i yeni
aranjirovka ifasini nece qiymetlendirirsiniz? o klipi beyenirsinizmi?
- chox xoshuma gelir. tebii ki, akif oxuyan kimi oxusaydi, o klip chox
gulmeli olardi. amma o qizin oxumaqi o klipi tamamlayir. men onu beyenmeyen
adamlara deyirem ki, chox nahaq. onlarin beyinlerine hekk olunub akifin
“sari gelin”i. amma o qiza qulaq asmaq lazimdir.

mensure novruzqizi
yeni musavat
12-13 mart, 2000,

Sarı gelin
Erzurum çarşı pazar leylim aman
İçinde bir kız gezer oy nenen ölsün
Sarı gelin aman
Elinde divit kalem leylim aman
Dertlere derman yazar oy nenen
Ölsün sarı gelin

Erzurumda bir kuş var leylim aman
Kanadında gümüş var oy nenen ölsün sarı gelin
Yarim gitti gelmedi leylim aman
Elbet bunda bir iş var oy nenen ölsün sarı gelin
Sari gelin'in Azeri versiyonu da şu şekildedir:

saçîn ucun hörmezler,
gülü sulu dermezler (1), sari gelin.
bu sevda ne sevdadir,
seni mene vermezler;
neynim aman - aman,
neynim aman - aman, sari gelin.

bu derenin uzunu,
çoban gaytar guzunu, guzunu.
ne ola bir gün görem,
nazli yarin üzünü;
neynim aman - aman,
neynim aman - aman, sari gelin.

ashîg eller ayrîsî,
shana teller ayrîsî, ayrîsî.
bir gününe dözmezdim,
oldum iller ayrîsî.
neynim aman - aman,
neynim aman - aman, sari gelin.

 türkünün ermenice sözleri şöyledir:

ambela para para
neynim aman, neynim aman, sari gyalin
yes im siradzin çara
ah, merıt merni sari gyalin
sari gyalin, sari gyalin
nardod yarim

gaynel ez gat gınımanis
neynim aman, neynim aman, sari gyalin
padzvel ez vart gınımanis
ah, merıt merni sari gyalin
sari gyalin, sari gyalin
dardod yarim

 "Ne Ermeni ne Azeri, bir Kafkas türküsüdür ve ismi de sarı gelin değil sari gelin'dir, yani dağlı gelin."

Meraklılarına Bitiş:

Bana sorarsanız, bu minvalde edebileceğim bir çift kelam vardır elbet.

Ne O'nundur ne de bunun.
Söyle ey insanlık tarihi, Türküler ve kardeşlik hangimizindir?
Hepimizindir.
Sarı Gelin, o kimindir?
O, Benimdir.
Ben O'nun.

zaman:

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)

Eyüp kardeşim ve yürek sızısı

Uzun zamandır blogumda yazmıyorum. Ne düzenlemesine, ne imlasına ne de tasarımlarına dikkat ettiğim bir yazı olacak bu. Beni çok etkileyen ...